Stofzuigers, radio’s, en kattenbrokjes. Op het eerste gezicht hebben deze producten niets met elkaar te maken en toch hebben ze een gezamenlijke overeenkomst: ze behoren op de één of andere manier allemaal tot het Haags Industrieel Erfgoed. Kunsthistoricus Koos Havelaar schreef er het imposante boek ‘Bewaard en Bewonderd’ over, dat menig Hagenaar zal onderdompelen in een nostalgisch bad.

De Solex, een typisch product dat met name oudere Hagenaars nog zeer aanspreekt. “Eigenlijk is deze bromfiets van oorsprong een Frans product”, doceert Havelaar, “maar voor de Nederlandse markt werden ze gebouwd bij Van der Heem in de Binckhorst. Dat hebben ze zo’n vijftien jaar gedaan en in die tijd zijn er ruim 700.000 geproduceerd. Alle Solexen die nu nog rondrijden in Nederland, komen waarschijnlijk allemaal uit Den Haag.”

Niks grijze fabriekshallen of rokerige havens, Koos Havelaar heeft juist oog voor de kleurrijke producten die de lokale industrie heeft voortgebracht. Als voorzitter van de Stichting Haags Industrieel Erfgoed doet hij al een kwart eeuw onderzoek naar de economische geschiedenis van onze stad en probeert hij de laatste sporen hiervan te behouden voor de toekomst. “Als je kijkt naar monumentenzorg, dan is het vaak toch de wat rijkere cultuur die beschermd wordt”, merkt Havelaar op. “Denk daarbij aan de omgeving rond het Lange Voorhout. De werkzame cultuur, de fabrieken en bijbehorende gebouwen, waren grotendeels al verdwenen toen wij eind 1993 begonnen. In die beginjaren waren we heel druk om iets te behouden van Laakhaven, maar dat is nauwelijks gelukt. Alleen het Maakhaven gebouw is uiteindelijk blijven staan en inmiddels wil iedereen zijn bureau in dit soort fabriekshallen. Mede door ons, maar ook door maatschappelijke ontwikkelingen, is Industrieel erfgoed gewoon hip geworden.”

Havelaar blijft dan ook erg betrokken bij de plannen rond de Binckhorst: “Daar stond eigenlijk hetzelfde te gebeuren als in Laakhaven, maar dankzij brede steun is daar nu toch wel veel behouden gebleven. Wat er in de toekomst van over blijft moeten we nog zien, maar de mentaliteit is in een kwart eeuw totaal verandert.”
Toch steekt het hem dat het huidige Laakhaven nauwelijks meer herkenbaar is in vergelijking met dertig jaar geleden: “Het is jammer dat de structuur van Laakhaven niet behouden is gebleven”, aldus de kunsthistoricus. “Dit komt doordat één van de havens is gedempt. Juist in dat stukje industriehaven stond een hele rij markante Haagse bedrijven, zoals de melkfabriek van De Sierkan en de meelfabriek van bakkerij Hus. Dat deel is allemaal Haagse Hogeschool of woningbouw geworden, terwijl dat begin jaren negentig helemaal niet de bedoeling was. Een van de fabrieken die op dit terrein stond was van de radiatorenfirma Van der Heijst. Dat was een heel mooi fabrieksgebouw, maar daar zijn nu uiteindelijk alleen nog wat producten van over.”

Met al deze voorbeelden lijkt het bijna of ‘Bewaard en Bewonderd’ de lezer een sentimentele terugblik op vergane glorie voorschotelt, maar het tegendeel is juist waar. Het jubileumboek van de stichting Haags Industrieel Erfgoed is juist een feest der herkenning. Die selectie heeft Havelaar dan ook zorgvuldig gemaakt: “We hebben geprobeerd aansprekende producten te kiezen”, vertelt hij. “Erres Radio’s, de producten van Van der Heem en bijvoorbeeld Felix Kattenbrood. Ooit was dit een puur Haags product, ontstaan in een dierenwinkel op de Frederik Hendriklaan. Daar werkte Pieter Verseveldt, die in 1926 is begonnen met het maken van kattenbrood. Uiteindelijk had hij daar zo’n succes mee bij zijn klanten, dat hij een fabriekje is begonnen in Laakhaven. Dat is heel hard gegroeid. In de jaren tachtig hadden ze negentig procent van de Nederlandse markt in handen, al stond de fabriek toen al enige jaren in Brabant.”

Tenslotte is de schrijver ook erg gelukkig met de vele (oude) interieurfoto’s van Haagse fabrieken die in het boekwerk zijn opgenomen: “Over het algemeen is dit aspect wat karig bedeeld en daarom hebben we besloten daar nou juist het accent op te leggen. Daarnaast zie je ook afbeeldingen van ambachtelijk werk dat op sommige plekken nog plaats vindt zoals het vroeger gebeurde.” Tenslotte bevat het boek honderden foto’s van Haagse producten en reclames van vergeelde merken als ZHB, Hus, Gerzon, Sierkan en De Gruyter. “Allemaal dingen die herkenbaar zijn voor het grote publiek, om te laten zien dat industrieel erfgoed heel dichtbij zit. Dat je het zelf gewoon in huis hebt. Wat dat betreft is het een mooi, kleurrijk bladerboek geworden.”

Koos Havelaar: Bewaard en Bewonderd, Industreel erfgoed in de Haagse Regio is uitgegeven door WalburgPers in Zutphen. ISBN 9789462493223.